Historia kościoła w Chlewie

Tekst: Renata Jurowicz, Opiekun, 30.11.2018 r.

Kościół parafialny w Chlewie istniał na pewno już w XIV wieku, a pierwszym proboszczem znanym z imienia i nazwiska był ks. Jan Krowicki. Wiadomo też, że przy kościele istniała szkoła.

Zanim staniemy przed świątynią w Chlewie i wejdziemy do jej wnętrza, ważna informacja dla tych, którzy się tam wybiorą albo poszukają tej miejscowości na mapie. W naszej diecezji są dwie parafie o tej samej nazwie Chlewo. My zajrzymy do miejscowości położonej w dekanacie koźminkowskim i do kościoła, któremu patronuje św. Benedykt, opat. Historię świątyni udało mi się poznać dzięki ks. proboszczowi Pawłowi Rogozińskiemu i Eugeniuszowi Wypyszyńskiemu, który jest pasjonatem historii parafii, jej kościołów i okolicy. Źródłem informacji stały się również praca Barbary Olejnik i książka ?Diecezja kaliska. Parafie, kościoły, kaplice?.

Początki Chlewa W miejscu, gdzie dzisiaj położone jest Chlewo prawdopodobnie było targowisko z karczmami ?Chlew?, które książę Mieszko Stary nadał klasztorowi w Lądzie nad Wartą. Miejscowość istniała od co najmniej XIV wieku. Majątek należał między innymi do rodów Chlewskich herbu Korab w 1579 roku, dalej Niemojowskich i Strzeleckich. Pierwsza wzmianka o kościele parafialnym w Chlewie pochodzi z akt konsystorza gnieźnieńskiego z 1354 roku. Do parafii należały kiedyś miejscowości: Chrośno, Chrostowo, Chwalęcice, Ciepielów, Grzymisławice, Modła, Morawki, Nacesławice, Strojnów, Stolanówek, Sulmówek, Świnice, Szurgoszcz, Trzebiny, Waliszewice, Wąwrowy, Wikszyce, Wójcinek, Wojsławice, Wola Tłomakowa i Zarzymorowice. Te miejscowości wymienione są w ?Kaliszaninie? pochodzącym z 1887 roku. Część z nich nie znajdziemy na mapie, bo po prostu już nie istnieją, a po II wojnie światowej Ciepielów został włączony do parafii Lisków. Wiadomo też, że w 1642 roku abp Maciej Łubieński włączył do parafii w Chlewie sąsiednią parafię w Gaci, której kościół położony był w Gaci Pawęzowej. Teraz to świątynia filialna parafii Chlewo i na pewno kiedyś do niej zajrzymy w ?Opiekunie?.

Pierwszy kościół Nie wiadomo kiedy dokładnie została erygowana parafia pw. Benedykta, opata w Chlewie. Pierwszy kościół wybudowany w tej miejscowości był drewniany i istniał już w 1354 roku. Potwierdza to konsystorz gnieźnieński. Nosił on dwa wezwania św. Benedykta, opata i Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny, które pojawia się w aktach wizytacyjnych tylko raz. Świątynia posiadała cztery ołtarze: wielki poświęcony Matce Bożej z figurami i rzeźbami oraz mniejsze: św. Józefa, różańcowy i św. Antoniego. Później zmieniono boczne ołtarze na Przemienienia Pańskiego, św. Jana Nepomucena i Matki Bożej z Dzieciątkiem. W 1443 roku, kiedy proboszczem był wspomniany ks. Jan Krowicki, trwał spór o prawo patronatu nad kościołem w Chlewie między dziedzicami Chlewa i Woli Tłomakowej a dziedzicami Krowicy Drugiej. Ks. Mikołaj z Kalisza, kanonik gnieźnieński i krakowski rozstrzygnął go na korzyść Chwaliboga z Krowic i w parafii proboszczem został ks. Tomasz Chlewski. Arcybiskup gnieźnieński potwierdził wyrok wydany przez Ks. Kanonika dekretem z 29 czerwca 1444 roku. Wydelegował również proboszcza pobliskiej parafii w Górze i księdza proboszcza z parafii Gać, by jak to się wtedy mówiło – osadzili na probostwie ks. Tomasza. Natomiast w księdze uposażeń arcybiskupa gnieźnieńskiego Jana Łaskiego z 1521 roku można przeczytać, że drewnianym kościołem i parafią w Chlewie zarządzał ks. Jan Trzebiński. W tym czasie przy świątyni istniała szkoła, a uczący w niej nauczyciel utrzymywany był przez proboszcza. W 1669 roku nauczycielem w tej szkole został niejaki Tomasz, a w 1682 roku Rafał.

Murowana świątynia W początkach XVIII wieku kościół drewniany był tak bardzo zniszczony, że od 1710 roku proboszcz w Chlewie ks. Stanisław Sokolski widział potrzebę budowy nowej świątyni i zebrania na ten cel pieniędzy. Trzy lata później dziedzic Marciszewic i Domaniewa koło Błaszek, Paweł Biernacki, postanowił pozostawić w testamencie 15 tysięcy złotych na nowy kościół. Kiedy wspomniany dziedzic zmarł w 1716 roku przez kilkanaście lat toczył się proces przed sądem o wyegzekwowanie zapisanych funduszy. Otrzymał je dopiero w 1775 roku potomek Pawła Biernackiego i kolator kościoła chlewskiego. Na miejscu drewnianego kościoła w 1788 roku z fundacji Władysława, Pawła Krynickiego wzniesiono nową świątynię. Taka informacja znalazła się na tablicy inskrypcyjnej z 1922 roku, którą umieszczono nad wejściem głównym. Wiadomo, że do budowy kościoła przystąpiono 18 lipca 1779 roku. Natomiast kamień węgielny został położony 29 września 1780 roku przez ks. Józefa Damiana Sadkowskiego, kanonika kaliskiego i proboszcza w Kościelnej Wsi. Świątynię poświęcił w 1788 roku ks. Błażej Niwicki, proboszcz w Błaszkach i dziekan dekanatu stawskiego. Wracając do czasów jej powstania. Przy wyposażaniu świątyni wykorzystano pieniądze ofiarowane przez Pawła Biernackiego. Wiadomo też, że drzewo do wypalenia cegły na budowę kościoła dostarczył Zaręba, dziedzic Strzałkowa. Najpierw dach świątyni pokryty był słomą. Tak wtedy bywało przy budowie kościołów. Dopiero po kilku latach Mikołaj Jabłkowski, dziedzic Chlewa i kolator, ufundował dach z dachówki, a w 1817 roku kolejny dziedzic Chlewa i kolator świątyni – Bonawentura Niemojowski zastąpił ją dachówką karpiową.

Maryja z Dzieciątkiem Kościół wtedy wybudowany istnieje do dzisiaj. Ma 32 metry długości i 16 metrów szerokości. Świątynia składa się z nawy wzniesionej na planie prostokąta i z nieco od niej węższego prezbiterium, zamkniętego półkolistą apsydą, do którego dostawiona jest niewielka zakrystia, a nad nią znajduje się obecnie zabudowana loża kolatorska. Natomiast do nawy nieco szerszej od prezbiterium, przylega od północy niewielka krypta z wejściem bocznym i kolebkowym sklepieniem. Fasadę zachodnią zdobią pilastry i dekoracyjny szczyt o wolutowych spływach, zwieńczony krzyżem. Znajduje się w niej pełnołukowe wejście główne, niewielkie okienko w szczycie i trzy wnęki. We wnęce nad wejściem umieszczony został wizerunek Matki Bożej z Dzieciątkiem, która wita każdego wchodzącego do świątyni i przypomina o swoim Synu. Natomiast w ścianach nawy i prezbiterium znajdują się okna zamknięte półkoliście. Kościół został otynkowany, a jego wszystkie ściany od zewnątrz dekorują pilastry. Dach dwuspadowy pokryto dachówką ceramiczną.

Witaj Królowo nasza Wchodząc do wnętrza kościoła zobaczymy polichromie z motywami roślinnymi i malowidłami przedstawiającymi sceny zwiastowania Maryi, narodzenia Jezusa i zmartwychwstania Chrystusa. Na sklepieniu kopuły apsydy w prezbiterium nad ołtarzem głównym umieszczona została polichromia z aniołami adorującymi Najświętszy Sakrament. Przypominają ludziom o obecności Jezusa pod postacią Chleba w tabernakulum i modlitwie. Natomiast nad trójarkadową emporą muzyczną z prospektem organowym zobaczymy malowidło ze św. Cecylią. Dodam jeszcze, że instrument pochodzi z przełomu XVIII i XIX wieku, wykonany został z drewna i cyny. Przyjrzyjmy się teraz barokowemu ołtarzowi głównemu z tabernakulum, który pochodzi z XIX wieku. Wszystkie jego ornamenty i ozdoby rzeźbiarskie wykonano z drewna, a całość pomalowana została na biało i bogato złocona. Na mensie ołtarzowej ustawiono sześć barokowych lichtarzy wykonanych z cyny w 1833 roku. Trochę wyżej stoi krzyż ołtarzowy z II połowy XIX wieku. W ołtarzu głównym umieszczono kopię obrazu Matki Bożej Częstochowskiej, a nad nią napis ?Witaj Królowo nasza?. Po lewej stronie powyżej wizerunku zobaczymy figurę ukazującą św. Piotra z charakterystycznymi kluczami nawiązującymi do słów Jezusa: ?Tobie dam klucze królestwa niebieskiego?. Natomiast po prawej stronie zobaczymy św. Pawła z mieczem, ponieważ Apostoł Narodów oddał życie za Chrystusa ścięty właśnie mieczem. Dodam jeszcze, że wizerunek Maryi umieszczony w ołtarzu głównym otoczony był szczególną czcią przez parafian i w XVIII wieku przyozdobiono go srebrną sukienką. W dokumentach kościelnych pochodzących z XIX wieku określany jest jako cudowny. W tym czasie wisiały przy nim liczne wota. Teraz wizerunek Maryi z Dzieciątkiem zasłaniany jest współczesnym obrazem przedstawiającym patrona świątyni i parafii św. Benedykta, opata, namalowanym w 1993 roku przez Juliana Wiącka. Obraz Opata używany wcześniej umieszczony został pod chórem.

Zdjęcie z krzyża W świątyni znajdują się jeszcze dwa ołtarze boczne ustawione przy łuku tęczowym. Lewy z nich poświęcony został św. Walentemu, który przedstawiony jest jako ksiądz. Natomiast w drugim ołtarzu bocznym, po prawej stronie znajduje się kopia obrazu Petera Paula Rubensa ?Zdjęcie z krzyża? z kościoła pw. św. Mikołaja w Kaliszu – dzisiaj to nasza katedra. Wizerunek umieszczony w Chlewie autorstwa Józefa Balukiewicza został namalowany w 1885 roku. W kościele znajdują się także: kamienna, gotycka kropielnica, klasycystyczna ambona i dziewiętnastowieczne stacje Drogi krzyżowej. Tuż przed prezbiterium zobaczymy pochodzącą z przełomu XVIII i XIX wieku chrzcielnicę, na której pokrywie znajduje się rzeźba ukazująca chrzest Pana Jezusa w Jordanie.

Maria Dąbrowska i jej ojciec Na koniec dodam jeszcze, że z parafią w Chlewie związana była Maria Dąbrowska, jej ojciec został pochowany na miejscowym cmentarzu. Pisarka w 1923 roku pisała: ?Pewnego dnia pojechaliśmy do wsi Chlewo, naszej przed wojną parafii, gdzie pochowany był mój ojciec. Cmentarza nie poznałam. Był niegdyś pełny starych drzew i krzewów dzikiej róży. Nowy proboszcz kazał wyciąć wszystkie drzewa na jakąś parafialną budowlę. Biedota w okresie wojny porozbierała płoty. Mogiła ojca, dawniej osłonięta pięknymi akacjami, znajdowała się teraz na smutnym pustkowiu. Nic już na to nie mogliśmy poradzić. Posadziliśmy dookoła kamienia przywiezione rośliny, opłaciliśmy w parafii reperacje ogrodzenia i opiekę nad mogiłą. Staliśmy długo nad szarym granitem, postanowiliśmy, że jak warunki nasze na to pozwolą, da się nową płytę i doda się w napisie ?Powstaniec z 1863 roku?. Nie wykonaliśmy jednak nigdy, niestety, owego postanowienia?.